САТАНА

Уæларвон Уастырджи æмæ Донбеттыры чызг Дзерассæйы (Сасанайы) чызг. Райгуырд зæппадзы Уырызмæг æмæ Хæмыцы мард мадæй. Уастырджийы зæрдæмæ Дзерассæ афтæ тынг цыд, æмæ удæгасæй йæ къухы куы нæ бафтыд, уæд æм мардæй зæппадзмæ бацыд. «Нымæтын ехсæй æрцъыкк ласта Дзерассæйы, æмæ Дзерассæ, удæгасæй цы уыд, авд ахæмы хуыздæр фестад, — зæгъы кадæг, — æмæ йæм бацыд. Уый фæстæ та нымæтын ехсæй æрцъыкк ласта Дзерассæйы æмæ ус фæстæмæ куыд уыд, афтæ фестад».

Афæдз куы рацыд, уæд зæппадзы цурты æрбацæйцыд Нарты фыдбылыз Сырдон. Байхъуыста, æмæ зæппадзæй ссыди сывæллоны кæуын. Уый уыцы хабар ракодта æртæ Нарты Ныхасы. Уырызмæг бадт Ныхасы уæле. Фестадис æмæ бацыд зæппадзмæ æмæ дзы рахаста чызг Сатана. Уый мæймæ афæдздзыды цахъхъæн кодта, афæдзмæ та — æртæаздзыды цахъхъæн. Йæ конд, йæ уындæн та æмбал нæ уыди — сыгъзæринхил, цæхæрцæст. Сатана ахæм рæсугъд, зондджын æмæ зонынджын рауади, æмæ талынг æхсæв бон кодта йæ уындæй, йæ ныхас уыд кардæй кæрдагдæр, топпы фатæй растдæр, зыдта хатиаг æмæ цæрæгойты æвзаг дæр. Æмæ йæм зæдты зæрдæтæ дæр æхсайдтой, йæ рæсугъддзинады фæрцы равзæрд Сослан дæр. Сатана у Уырызмæг æмæ Хæмыцæн иу мадæй райгуыргæ хо, уымæй уæлдай ма Уырызмæджы ус дæр, стæй Нарты хъæбатыртæ Сослан æмæ Батрадзы æнæныййаргæ мад. Уый Нарты фæсивæды фæрцы дурыгуыбынæй райста Сосланы, уый зондамындæй Нарты лæппутæ Батрадзы расайынц денджызæй, æмæ сæ дыууæйы дæр бахъомыл кæны йæхæдæг. Сатана у Æхсæртæггатæй, уыдоныл ауды, уыдоны сæрыл у йæ архайд фыццаджыдæр. Сослан æмæ Алæгаты Тотрадзы тохы дæр æрлæууыд йæхионы фарс, æмæ æрмæст Сатанайы зондамынды фæрцы фæуæлахиз вæййы Сослан. Фæлæ Нартыл фыдбон куы æркæны, знагæй сын тæссаг куы вæййы, уæд сæ Сатана мыггаггай: Æхсæртæгтатыл, Борæтыл æмæ Алæгатыл нал фæдих кæны. Йе 'ппæт зонд, йæ хъару æмæ суанг кæлæн дæр саразы Нарты хорздзинадæн, знагыл фæуæлахизæн. Сатанайæн йæ ныхас цæуаг у. Уымæн ын ахъаз кæнынц йæ фыд Уастырджи, иннæ зæдтæ æмæ дауджытæ, стæй Стыр Хуыцау дæр. Йæ коммæ кæсынц мæргътæ æмæ сырдтæ дæр. Ис æм зæлдаг кæлмæрзæн, æмæ йæ чифæнды куы ахæсса, уæддæр ын бамбæхсæн нæй. Зæхмæ куы æрхауы, уæд та Сатанамæ февзæры. Кадæг «Батрадз Уырызмæджы куыд фервæзын кодта»-йы уый фæрцы базоны, йæ мой фыдбылызы кæй бахауд, æмæ тагъд-тагъд æртæ мыдамæсты ракодта. Кувæн къуыпмæ ауади, æртæ мыдамæсты æмæ ронджы дурынимæ, æмæ скуывта: «Хуыцæутты Хуыцау, мæхи Хуыцау! Кæд мæ истæмæн скодтай, уæд ме 'нæныййаргæ фырт Батрадз Донбеттыртæм ис, æмæ ам куыд феста, уый ды радт!» Æмæ йын Хуыцау йæ ракуывд сæххæст кæны. Сатанайы фæрцы Сослан фæуæлахиз вæййы Тары фырттæ Мукара æмæ Бибыцыл дæр. Сатана у зонынджын адæймаг. Хаты уæларвон æмæ зæххон диссæгтæ дæр. Кадæг «Сæууа» нын зæгъы: «Уыцы афон (ома, æхсæв æмæ бон кæрæдзийæ хицæн куы фæкæнынц, уæд) та-иу Сатана цыдис авд æддæгуæлæйы сæрмæ куывды (кувынмæ, уырдыгæй – иу касти, зæххыл æмæ уæларв амондæй æмæ æнамондæй цы ис, уыдон базоныны тыххæй)».

Сатана Нартæн бирæ хæрзты бацыд. Æлутон бæгæны дæр сын уый æрхъуыды кодта, мыды ад дæр сын уый банкъарын кодта. Куы фæтыхсынц, æмæ Уырызмæджы зонд дæр куы ницыуал фæкæрды, уæд сæ фæстаг ныфс свæййы Сатана. Æмæ йын уыдон дæр кад кæнынц, нымайынц æй æгъдауы. Уыцы кад æмæ æгъдау хатт Нартæн сæхицæн разынынц ирвæзыны хос. «Фыдаз скодта Нартыл, — зæгъы кадæг «Уырызмæджы æнæном лæппу». — Тыхсын байдыдтой тынг, сыдæй мæлынмæ æрцыдысты. Сæ ныфс асаст Нартæн, сæ зæрдæ амард, сæ къухы ницыуал æфтыдис. Уый бæрц æгуыдзæгмæ, уый бæрц æдзæллагмæ æрцыдысты Нарты сгуыхт фæсивæд, æмæ-иу Ныхасы бон-изæрмæ хуысгæйæ баззадысты». Ахæм уавæры сæ федта Уырызмæг æмæ мæстæйдзагæй баздæхт фæстæмæ сæ хæдзармæ. Сатана хъуыддаг куы базыдта, уæд ын загъта: «Ацу, æрбахон сæ, æз дын сæ иу лæджы хуызæн суазæг кæндзынæн: дæлæ нæ къæбицтæ седзаг куы сты алы хæрд æмæ нозтæй». Æмæ бахуыдта Сатана Уырызмæджы йæ иу къæбицмæ: къæбиц йæ тæккæ дзаг уыдис чъирийæ; бахуыдта йæ иннæ къæбицмæ: уый йедзаг уыдис авджыдзагæй; бахуыдта йæ æртыккаг къæбицмæ: царæй зæхмæ амадæй лæууынц кæрæдзийы уæлæ сгуытæ æмæ базгуытæ уыцы ран.

— Адон æппæт мын фервыстой Нарты стыр куывдтæй хуынтæн, ном ссарынæн, — загъта Сатана. Æмæ æппæт уыцы хæлцæй Нартæн иу абонæй иннæ абонмæ сæ фервæзыны куывд скодтой.

Ахæм кадджын æмæ радджын уыд Сатана. Нарты адæмæн уыйбæрц хæрзты бацыд, кæдфæнды дæр ыл сæ зæрдæ уый бæрц дардтой, æмæ йæ Цыкурайы фæрдыгау хъахъхъæдтой, æфхæрын æй нæ уагътой, Сослан та ма йæ Мæрдты бæстæй фæстæмæ Барастырæй дæр ракуры (кадæг «Сослан Сатанайы Зындоны цадæй куыд фервæзын кодта»).

Сатанайы хорздзинæдтæ уыйбæрц сты, æмæ йын Нартæ йæ цыфæнды рæдыд дæр ныббарынц, суанг йе 'фсымæр Уырызмæджы йæ лæг кæй скодта, уый дæр. Йæ цæстмæ йын æй никуы бадардтой. Йæ уыцы мийæн ын æфсон ссары кадæггæнæг дæр: «Мой кæнын афон ын куы 'рцыди, уæд... хъуыды кодта æмæ зæдты æхсæн дæр Уырызмæгæй хъаруджындæр æмæ зондджындæр никæй ардта. Йæхи зæрды сфæнд кодта: «Ехх, кæд мын уа Уырызмæг, кæннод нæ мой кæнын!»

Æмæ загъта Уырызмæгæн: «Уырызмæг, йæ хорзы æддæмæ ничи дæтты. Искæй мыггагмæ ацæуынæн æвгъау дæн, мæнæн æндæр хос нæй, ды мæ мой куы нæ уай!»

Уырызмæгæн фырæфсæрмæй йæ хъустæ ссыгъдысты, йæ сæрыхъуын уырдыг сыстад. «Кой дæр æй мауал скæн, — зæгъы, — адæмæй худинаг у, Нарты æхсæнмæ ма цы цæсгомæй ацæудзынæн!» Фæлæ Сатана цы сфæнд кæна, уымæн æнæскæнгæ нæй. Йæ нысанмæ тырнгæйæ пайда кæны йæ фидар зондæй, рæсугъддзинадæй, зонынджындзинад æмæ ма суанг арвы хин æмæ кæлæнæй дæр. «Мадзалджын та куыд нæ уыди Сатана!» — афтæ зæгъы кадæг, æмæ уыцы мадзæлтты фæрцы æнцонтæй афæливы Уырызмæджы ус Елдайы æмæ Уырызмæгæн йæхи дæр. Уый тыххæй ма сæ хуыссæнуаты царыл мæй æмæ стъалыты хуызтæ дæр фестын кодта, стæй Уырызмæджы хæрæгыл фæстæрдæм бадгæйæ Нарты Ныхасы рæзты æртæ хатты æрцæуын кодта. Уымæн æмæ зонды къуыбар у Сатана æмæ йæхион кæны.

Сатанайы ныхмæ фæлæууæн нæй. Сафа йæ куы фæрæдийын кодта æмæ дзы Уырызмæг ахицæныл куы ныллæууы, уæд дæр ын хъуыддаг Уырызмæгæн йæхиуыл афтæ хорз равдыста, æмæ йын ныххатыр кодта. Уырызмæг ыл у иузæрдион, уыцы æнкъарæн зоны Сатана, фæлæ йæ уæддæр фæлвары, фæлтæры (кадæг «Сатана æмæ Борæты чызг»), райсы йæ зæронд хуыз æмæ йын зæгъы, мæнæй дын пайда нал ис, зæгъгæ. Æмæ йын ракурын кæны Дæлæсыхы Борæты Бурæфæрныджы авд лæппуйы иунæг хойы. Сатана афтæ бакæны æмæ æрыгон чызгæй йæхи хуыздæрæй равдисы, йæхи та сног кæны, Уырызмæг йæхицæн баззайы. Сатанайæн йæ бон у æмæ йæхи канд зæронд ус нæ, фæлæ лæг дæр фестын кæна. Кæс кадæг «Сафа Сатанайы куыд фæсайдта».

Диссаджы хорз æмæ Нартæн фæзминаг къай сты Уырызмæг æмæ Сатана. Ахицæн вæййынц æмæ та уайтагъд баиу вæййынц. Æнæ кæрæдзи нæ фæразынц. Æмбисондæн баззад «Нарты Уырызмæг зæгъ — æмæ цард цæуа, Сатана зæгъ — æмæ бæркад цæуа». Æмæ ма æндæр адæймаджы цы хъæуы? Фæлæ æнамонд сты цотæй — лæппу сын нæ цæры, Уырызмæгæн йæхи къухтæй мæрдтæм бацæуы. Куы райгуырынц, уæд сæ Сатана æмбæхсы Донбеттыртæм зæгъ, уæларвы, фæлæ та сæм уырдæм дæр йе 'намонд къух баххæссы. (Кадæг «Уырызмæджы æнæном лæппу»). Уый, æвæццæгæн, хо æмæ æфсымæр кæй сты, уый азарæй. Уыцы фыдæхæй аирвæзт сæ иунæг лæппу Айсана, бахъомыл уæларвон Сафамæ, иннæ – Асана, бахъомыл Донбеттыртæм. Къандзы фырт Сæууай та у се сиахс, сæ чызджытæй иу хуыйны Адухæ.

Нарты кадджыты Сатанайы фæлгонц никæцы сылгоймаджы фæлгонцы хуызæн у. Уым ирон адæм бавæрдтой сылгоймаджы æппæты тыхджындæр æмæ фидардæр æнкъарæнтæ, уды конд. Хуымæтæджы цæугæ æмбисондæн нæ баззад Иры дзыллæты 'хсæн. «Хорз æфсин Сатана, Нартæн зонд чи амыдта, йæ дыууадæс къæбицы хæрд æмæ нозтæй дзаг кæмæн уыдысты». Бæгæны, арахъхъаг æнтауæг фæзæгъы: «Сатанайы цонгæй æфтыд фæу!» Кæнæ «Се 'нтауæг Сатана, сæ кувæг — Уырызмæг!» «Сæ бæгæны Сатанайы фых» æмæ æндæртæ.

кæс «АРВЫ ДУАР»-Ы СÆРГÆНДТÆ